
en afscheid
afscheid
afscheid
Uzelf
Tussen overlijden en het afscheid
Uw kind is overleden en uw wereld staat op zijn kop. Dit nieuws is veel te groot om te bevatten… en toch wordt u gedwongen om ondanks uw immense verdriet direct allerlei beslissingen te nemen over uw kind en zijn of haar afscheid. Een schijnbaar onmogelijke opgave. Hoe houdt u uzelf staande en kunt u toch zaken regelen die nodig zijn? Hieronder vindt u enkele handvatten, hopelijk bieden ze een eerste houvast.

Iedereen reageert anders
Een kind verliezen is het meest tegennatuurlijke dat er bestaat. Of een kind al gestorven is voor de geboorte, lang ziek is geweest of al bijna volwassen en heel acuut overlijdt, het hoort niet… kinderen horen niet eerder te sterven dan hun ouders. Dit maakt dat de impact enorm is, ook al dringt dat misschien niet meteen in zijn volle omvang door. Iedereen reageert anders in deze situatie. Sommige mensen voelen zich totaal verdoofd en kunnen hun gevoelens nog niet toelaten. Anderen worden direct overspoeld door hun emoties, die compleet de overhand kunnen nemen. En aan de buitenkant kan het zijn dat u rustig overkomt en in staat om ook meteen na te denken over zaken die nu direct uw aandacht vragen. Alles is mogelijk, ieder mens reageert anders.
Informatie zoeken?
Hoe u zich ook voelt, naast het laten doordringen van het besef van wat er gebeurd is, vraagt het overlijden van uw kind ook meteen van u om na te denken over wat nu moet gebeuren en te beslissen over allerlei zaken. Hierna vindt u allerlei praktische informatie over de mogelijkheden die er zijn om ook na het overlijden zo goed mogelijk voor uw kind te zorgen en op een goede manier afscheid te kunnen nemen. Bekijk de checklist hier. Kies wat voor u goed voelt, dat kan soms anders zijn dan wat anderen verwachten.
Een uitvaartnemer kiezen
Kies voor een uitvaartondernemer waar u een goed gevoel bij heeft. U hoeft niet te kiezen voor de uitvaartondernemer waar u verzekerd bent. Meer tips over de uitvaartondernemer vindt u hier.

Bedenk het afscheid samen
Afscheid nemen kan maar één keer. Het is belangrijk dat u hier een vorm voor kiest, die bij u en uw gezin past. Wellicht zelfgekozen muziek en een locatie die voor u goed voelt. Dat kan een religieuze plek zijn of een plek waarmee u verbonden bent (bijvoorbeeld het dorpshuis, de aula van de school of bijvoorbeeld de kantine van de voetbalclub). Misschien wilt u in besloten kring afscheid nemen of juist met zoveel mogelijk mensen… niets moet en bijna alles kan. Het samen bedenken hoe u afscheid wilt nemen kan in deze dagen ook troost geven.
Voor uzelf zorgen
Zorg goed voor uzelf. Waak ervoor dat u niet de hele dag in beslag wordt genomen door andere mensen in uw omgeving die (hoe goedbedoeld ook) veel tijd en aandacht van u vragen. Als dat lastig is, vraag dan iemand om u hierbij te helpen. U moet deze dagen op de been blijven, ook voor uw partner en uw gezin.
Meehelpen en een bijdrage leveren
Vraag een familielid of vriend om namens u de contacten te onderhouden met mensen die graag iets willen doen tijdens de afscheidsdienst, iemand die zaken voor u coördineert. Zo voorkomt u dat u zelf mensen te woord moet staan en verantwoordelijk bent voor de hele organisatie. Deze persoon kan samen met u op een rustig moment bespreken wie er graag een bijdrage wil leveren aan het afscheid en afspreken wat bij u past.
Een draaiboek
Maak samen een draaiboekje over de dag van het afscheid en de afscheidsdienst. Zo krijgt u een idee hoe die dag zal verlopen. Dat geeft wat meer overzicht en rust.
Uzelf
De dag van het afscheid
En opeens dan is ie er, de dag dat u definitief afscheid moet nemen van uw kind. Hoe goed u zich misschien ook heeft voorbereid, vooraf valt nooit helemaal in te schatten hoe u deze dag beleeft.
Een passend afscheid kan een enorme troost zijn voor de periode daarna. Het is immers het laatste dat u voor uw kind kunt doen: zijn of haar leven de volle aandacht geven.
Hoe kunt u ervoor zorgen dat u die dag zoveel mogelijk aandacht hebt voor uw kind, uw gezin en uzelf? Hier wat kleine handreikingen die wellicht kunnen ondersteunen.

Vermijd stress
Zorg dat u (ook in het draaiboek) voldoende tijd inplant voor alles wat er op deze dag moet gebeuren. Haast levert extra stress op.
Een knuffel, een brief of een aandenken
Denk goed na of u uw kind nog iets mee wilt geven, een knuffel, een brief of een aandenken. Als u de lievelingsknuffel het liefst bij u wilt houden, dan kunt u ook een andere dierbare knuffel meegeven.
Een haarlokje
Knip eventueel nu nog een haarlokje af. Haar vergaat niet en is een blijvend aandenken.
Het laatste moment om te kijken
Zorg ervoor dat het rustig is op het moment dat de kist wordt gesloten. Dit is het laatste moment om uw kind nog te zien. Laat hier alleen de mensen bij, die er voor uw gevoel echt bij horen.
Neem alles op in het draaiboekje
Soms moet er op de dag van het afscheid nog van alles geregeld worden, zoals spullen die naar de plek van het afscheid moeten worden gebracht, ophalen van een familielid of het onderbrengen van een huisdier. Neem al deze dingen op in het draaiboekje, zodat er niets vergeten wordt. En besteed dit soort zaken zoveel mogelijk uit aan mensen die kunnen helpen, zodat u hier geen energie en tijd aan verliest.
Foto's en/of filmopnamen
Laat foto’s en/of filmopnamen maken van de uitvaart. Ook al kunt u zich nu misschien niet voorstellen dat u daar ooit naar terug zult kijken, als u ze niet heeft, heeft u later die keuze niet meer.

Aandacht bij uzelf en uw gezin
Laat anderen (bijvoorbeeld de uitvaartbegeleiding) zorgen voor de mensen die aanwezig zijn bij de afscheidsdienst, zodat u met uw aandacht bij uzelf en uw gezin kunt blijven.
De afscheidsdienst
Vraag een vertrouwd familielid of een vriend om de afscheidsdienst te leiden. Dit maakt het afscheid nog persoonlijker.
Ondersteuning voor u
Als u zelf iets wilt vertellen tijdens de afscheidsdienst, laat dan iemand naast u staan. Dit voor de ondersteuning en om het eventueel (een stukje) van u over te nemen.
Afspraken over samen of alleen zijn
Vindt u het fijn dat er na afloop van het afscheid nog mensen met u mee naar huis gaan? Maak daar goede afspraken over, om te voorkomen dat mensen uit goede bedoelingen ongevraagd meegaan terwijl u graag alleen wilt zijn.
Laat iemand voor het eten zorgen
Vraag eventueel iemand om ’s avonds voor het eten te zorgen.
Uzelf
Na het afscheid
Na de afscheidsdienst van uw kind breekt er een andere fase aan. Tot het afscheid was uw kind nog bij u, nu is uw kind echt weg. Ouders die hun kind verliezen benoemen vaak dat dan pas echt de tijd komt van rouw. Rouw is uniek, iedereen doet dit op zijn of haar eigen manier. Is er dan wel iets algemeens over te zeggen? In grote lijnen kunt u wellicht iets hebben aan onderstaande tips, die we verzameld hebben uit ervaring met ouders die ook hun kind hebben verloren.

De achterkant van de liefde
Ze zeggen weleens: rouwen is de achterkant van de liefde. De liefde voor je kind is onvoorwaardelijk. Dit betekent ook dat de rouw na het verlies van een kind vaak als heel diep wordt ervaren. En zoals liefde nooit over gaat, zo gaat rouw ook nooit over. Een kind verliezen ‘verwerk je niet’, over het verlies van een kind ‘kom je niet heen’. Ouders die hun kind hebben verloren vertellen dat hun leven daarna nooit meer hetzelfde is geworden, het verandert voor altijd. Dit betekent niet dat de impact en de betekenis van het verlies niet kunnen veranderen, dat de scherpe randen er na verloop van tijd af kunnen gaan. Ouders vertellen dat hier vaak jaren overheen gaan.
Iedereen rouwt op zijn eigen manier
Rouwen is zo uniek als een vingerafdruk. Iedereen gaat op zijn eigen manier en in zijn eigen tempo om met het verlies van een kind. Er bestaat geen goed of fout en er staat geen tijd voor. Wel is het van belang dat u op een bepaald moment ruimte geeft aan uw emoties, aan de impact die het verlies van uw kind heeft op uw leven. Dat kan op allerlei manieren: praten, wandelen, sporten, schilderen, foto’s bekijken, muziek luisteren zijn maar enkele manieren om dit te doen. Mensen die hun diepste gevoelens wegstoppen en gedurende lange tijd onderdrukken, hebben moeite om weer een nieuw evenwicht te vinden. Dan kan het helpen om professionele ondersteuning te zoeken. Via deze link vindt u een overzicht van rouwprofessionals. Dat kunnen rouwtherapeuten zijn, psychologen, maatschappelijk werkers of geestelijk verzorgers. U kunt natuurlijk ook bij de huisarts terecht. Deze kan u eventueel helpen met een goede verwijzing. Veel ouders vinden ook steun bij lotgenoten (zie ook de links naar belangenverenigingen).
Rouwen is hard werken
Rouwen is hard werken, het kost veel energie. Vermoeidheid, slecht slapen, nergens zin in hebben, geen eetlust hebben, niet veel kunnen hebben van uw partner of anderen in uw omgeving… iedere ouder heeft hier in meer of mindere mate last van. Zorg dat u rust en afleiding vindt. Hoe u dat doet is voor iedereen anders. De één wil graag bezoek, de ander juist niet. Slapen, bewegen, werken, sporten, voor de één is het te veel inspanning, voor de ander een manier om even wat afleiding en rust te krijgen. Zoek wat voor u werkt. Juist de afwisseling van verdriet toelaten en afleiding of rust zoeken helpt om niet steeds overspoeld te raken door wanhoop en verdriet.
Rouw laat zich niet vangen of sturen
Rouwen is soms twee stappen vooruit en drie achteruit. Er zijn goede en slechte dagen. Sommige moeilijke dagen zijn voorspelbaar: de geboorte- en sterfdag van uw kind, feestdagen, een gemiste diploma-uitreiking. Maar de meeste dagen laten zich niet van tevoren voorspellen: na een droom kan de dag al slecht starten, een liedje op de radio, een nieuwsbericht, een ontmoeting met iemand of de eerste aankondiging van lenteweer kan u wellicht compleet overvallen. Laat dit maar gewoon toe. Rouw laat zich niet vangen of sturen.

Praat over uw gedachten en gevoelens
Veel ouders ervaren het verlies van hun kind als een groot donker gat waar ze in vallen. Het verlies is het meest tegennatuurlijke dat er bestaat. Dat kan de vraag oproepen wat de zin is van het leven. Dit is een hele logische vraag. En ook al heeft niemand hier een antwoord op, praat er wel over met familie of vrienden of met een professional. Het praten over uw gedachten en gevoelens kan helpen en even opluchten.
Even geen grote veranderingen
Soms overwegen ouders om grote veranderingen aan te gaan, zoals een verhuizing of verandering van baan. Zeker in het eerste jaar kan dit extra stress veroorzaken die er nauwelijks meer bij kan. Besluiten die in deze tijd (en soms ook wel later) worden genomen worden vaak sterk beïnvloed door het verlies, terwijl de consequenties niet goed overzien kunnen worden. Overweeg om met uzelf en uw partner af te spreken dat u voor een langere periode geen grote veranderingen in gang zet.
Doe spullen van het kind niet te snel weg
Ouders ervaren de hele dag door het verlies van hun kind, alleen al door de spullen die in huis zijn gebleven: alle spullen in de slaapkamer, de kleren in de was, de jas aan de kapstok, de box die in de kamer staat, het mobieltje op het nachtkastje… dit kan zo confronterend zijn dat u wellicht liever alles weg wilt doen. Doe dit echter niet te snel. Als het niet te verdragen is om bepaalde spullen steeds tegen te komen, leg ze dan op een andere plek in huis. Dit kan dan een plekje worden waar u bewust tijd neemt voor uw kind in plaats van de continue confrontatie op onverwachte momenten. Later kunt u altijd beslissen wat u wel of niet wilt bewaren.
Spullen aan anderen geven
Sommige ouders ervaren veel troost uit het weggeven van persoonlijke spullen aan mensen, van wie ze weten dat ze daar goed terecht komen. Volg hierin vooral uw eigen gevoel.
Doe wat goed voelt
Veel ouders willen juist de spullen van hun kind bewaren en zichtbaar op een vertrouwde plek in huis laten. Ze stuiten erop dat hun omgeving dat raar vindt. Voor de omgeving is het soms moeilijk om steeds met deze spullen geconfronteerd te worden. Terwijl het voor u juist grote betekenis heeft. Ook hierbij geldt: doe wat goed voelt, niets is raar, goed of fout.
Omgaan met onbedoelde opmerkingen
Uit onmacht maken mensen soms ook hele pijnlijke opmerkingen als: ‘gelukkig heb je nog andere kinderen,’ ‘je bent nog jong, je kunt nog wel kinderen krijgen’ of ‘over een jaar ziet het er allemaal weer anders uit.’ Het is goed bedoeld, maar zo pijnlijk als je je kind verliest. Sommige ouders helpt het om het maar snel weg te wuiven, anderen door juist te benoemen wat die opmerking met u doet.

Omgaan met uw omgeving
Alle ouders herkennen de situaties dat de omgeving hen uit de weg gaat, mensen die snel een andere gang induiken bij de supermarkt of een zijstraat inslaan als ze u op de fiets zien aankomen. De omgeving, zeker mensen die iets verder van u afstaan, weet vaak niet goed of ze nu wel of niet moeten vragen hoe het écht met u gaat, of u dat prettig vindt of juist confronterend. Probeer aan uw omgeving aan te geven wat u prettig vindt.
Vragen van 'relatief onbekende'
Er komen ook momenten dat u mensen ontmoet die niet van uw verlies weten en vragen: ‘Hoeveel kinderen heb je?’ Veel ouders worstelen met het antwoord. Van binnen weten ze dat het overleden kind ook meetelt en altijd zal blijven meetellen. Maar niet altijd hebben ouders behoefte om dit met een ‘relatief onbekende’ te delen. Voel zelf wat hierin voor u past.
Verbonden blijven met uw kind
Denk na over hoe u ervoor wilt zorgen dat u altijd verbonden blijft met uw kind, bijvoorbeeld met foto’s of een gedenkplekje in de huiskamer. Sommige ouders kiezen voor een tatoeage. Ook kunt u nadenken over hoe u de geboortedag en de sterfdag van uw kind wilt herdenken, en met wie. Ook hierin geldt: volg uw eigen gevoel.
Social media accounts van uw kind
Was uw overleden kind al op een leeftijd dat hij of zij actief was op social media? Bedenk dan wat u met zijn of haar accounts wilt doen. Sommige ouders vinden het fijn om ze als een gedenkplek te laten bestaan, anderen willen ze graag afsluiten om onverwachte confrontaties te vermijden (bijv. meldingen op de geboortedag). Bij de links [link opnemen naar de websites] vindt u informatie over het sluiten van een account op social media.
De boekenkast
In de boekenkast vindt u ervaringsverhalen van ouders, die ook hun kind verloren. Het kan troostend zijn om herkenning te vinden in de verhalen van anderen. Ook zijn er boeken in de boekenkast te vinden van deskundigen, die ervaring hebben in het bijstaan van ouders die hun kind verliezen. Deze boeken kunnen troost bieden door de herkenning van aspecten in de rouw, die u wellicht bij uzelf tegenkomt. Naar boekenkast.
Steun en hulp van anderen
Er bestaan meerdere ouderverenigingen en belangenverenigingen/stichtingen waar u steun (en eventueel lotgenotencontact) kunt vinden [link opnemen naar websites voor ouders]. Lotgenotencontact blijkt voor veel ouders waardevol en helpend. Zoek naar wat voor u past.