en afscheid
afscheid
afscheid
Uw andere (kind)eren
Tussen overlijden en het afscheid
Als u meerdere kinderen hebt, dan hebt u niet alleen te maken met uw eigen verdriet, maar moet u ook uw andere kind(eren) opvangen. Dat vraagt veel. Hoe kunt u ervoor zorgen dat u hen op een goede manier betrekt en ervoor kunt zorgen dat ook zij goed afscheid kunnen nemen?
Vertel uw kinderen wat er is gebeurd
Het is belangrijk om uw kind(eren) te vertellen wat er is gebeurd, ook als de omstandigheden dramatisch zijn. U heeft niet in detail te treden, maar kinderen hebben het wel nodig om te weten wat er gebeurd is. Gebruik woorden die passen bij de leeftijd van uw kind. De meeste uitvaartondernemers hebben boekjes die u hierbij kunnen helpen, zoals het boekje ‘Wanneer word je dood’ van dr. Riet Fiddelaers-Jaspers (zie boekenkast. Ook prentenboeken kunnen voor jonge kinderen een goede manier zijn om te praten over wat er is gebeurd. Ook deze vindt u in de boekenkast.
Laat uw kind meedenken
Laat uw kind(eren) meedenken over de keuzes die gemaakt moeten worden, passend bij hun leeftijd. Bijvoorbeeld over de plek waar uw overleden kind wordt opgebaard, de keuze voor begraven of cremeren, de locatie van het afscheid, de rouwkaart en andere zaken. Ze hoeven niet steeds hun zin te krijgen, maar het helpt hen wel als ze betrokken worden en voelen dat er ook naar hen wordt geluisterd.
Bereid je kinderen voor wat ze gaan zien
Kinderen kunnen ook mee om te kijken bij hun overleden broer of zus, ook als ze klein zijn. Ze maken daar zelf toch al een plaatje van in hun hoofd, dat soms beangstigender is dan de werkelijkheid. Bereid ze wel voor op wat ze gaan zien: in welke ruimte ligt uw kind, hoe ligt uw kind, zijn de ogen dicht of open, welke kleren heeft hij of zij aan… u kunt ze vooraf vertellen wat ze gaan zien of al foto’s laten zien voordat u gaat kijken. Zo schrikken ze niet meer van de eerste aanblik.
Vraag met wie ze willen gaan kijken
Jongeren vinden het soms moeilijker om te gaan kijken. Ook voor hen helpt het om ze voor te bereiden en zo mogelijk foto’s te laten zien. Vraag met wie ze graag samen willen gaan, dat kan helpen om ze over de drempel te helpen.
Help je kinderen voor te bereiden
Bereid uw kinderen goed voor op het afscheid. Vertel ze waar het zal zijn, hoe het er daar uitziet, wie er komen, wat er gaat gebeuren. Jonge kinderen willen graag zo concreet mogelijk weten wat er komen gaat, maar ook voor oudere kinderen en voor jongeren is dat fijn. Neem ze eventueel al een keer mee naar de locatie waar het afscheid zal zijn.
Wat willen/kunnen jouw kinderen doen?
Betrek uw kinderen (groot en klein) waar mogelijk bij de vormgeving van het afscheid. Wat willen/kunnen zij doen? Wat is voor hen belangrijk? Er zijn genoeg manieren waarop dit kan: bijvoorbeeld helpen schilderen van de kist, een gedicht voorlezen (of van tevoren opnemen en afspelen tijdens de uitvaart), kaarsjes aansteken bij het afscheid, muziek uitkiezen, hartenkoekjes bakken om uit te delen. Vraag eventueel iemand om uw kind hierbij te helpen.
Ruimte voor vragen
Geef uw kind alle ruimte om vragen te stellen: over wat begraven of cremeren is, hoe groot de oven eruitziet, wat er daarna gebeurt, etc. Kinderen hebben vaak nog niet eerder van zo dichtbij meegemaakt dat er iemand doodgaat. Uitleg maakt de situatie beter hanteerbaar voor kinderen. Op de site oudersvanjongehelden.nl vindt u korte filmpjes en uitleg voor kinderen over concrete vragen: bijv. wat is opbaren? Kan dat ook thuis? Wat is een crematie? En ook hierbij zijn prentenboeken voor jonge kinderen heel bruikbaar. Vooral bij jonge kinderen lopen fantasie en werkelijkheid nog erg door elkaar. Om deze reden kunnen ze soms onverwachte vragen stellen. Lukt het u niet in dit zelf met uw kind op te pakken, vraag dan iemand die heel vertrouwd is voor uw kind om u hierbij te helpen.
Mensen van dichtbij die uw kinderen kunnen opvangen
Het is fijn als er mensen dichtbij zijn, die uw andere kind(eren) soms kunnen opvangen. Zorg daarnaast dat u ook tijd en aandacht voor hen heeft. Ook voor hen komt het overlijden als een schok en mogelijk kunnen zij nog niet precies begrijpen wat er is gebeurd. Soms uit zich dat in een periode van verlatingsangst. U kent uw kind(eren) het beste en bent nu de meest belangrijke persoon in het leven van uw kind(eren).
Even naar school gaan
Terwijl uw leven op zijn kop staat en er veel geregeld moet worden, is het voor uw andere kind(eren) vaak moeilijk om de dag door te komen. Ze voelen zich vaak opgelaten en machteloos. Veel kinderen vinden het fijn om dan toch naar school te gaan, al is het maar even. Zo krijgen ze wat afleiding van alle hectiek thuis. Bespreek samen of het fijn zou zijn om naar school te gaan. Hier vindt u meer tips over school.
Geef je kinderen de ruimte
Veel gedrag van kinderen in deze situatie is normaal: rustig spelen, snel boos zijn, liever ergens anders spelen, bij u op de slaapkamer of in bed willen slapen. Geef ze de ruimte. Vooral jonge kinderen praten niet zoveel, maar nemen heel veel in zich op van wat er allemaal om hen heen gebeurt. Het kan hen helpen om bijvoorbeeld aan het einde van de dag even te vertellen hoe de dag verliep en waarom bepaalde mensen op bezoek zijn geweest. Dan begrijpen ze het beter.
Zelf een manier om hun verdriet te verwerken
Oudere kinderen (pubers) trekken zich soms heel erg terug. Ze proberen vaak zelf een manier te vinden om met hun verdriet om te gaan, terwijl ze niet weten hoe. Zorg dat er iemand is die aandacht heeft voor hem of haar, zodat ze niet steeds alleen blijven.
Vragen of twijfelt u?
Heeft u vragen, twijfelt u over iets, weet u even niet meer hoe u uw kinderen het best kunt betrekken bij dit alles? Neem dan gerust contact op met een professional, bijvoorbeeld een rouwtherapeut voor kinderen, een geestelijk verzorger of de uitvaartondernemer. U kunt daar ook voor korte, eenmalige vragen terecht. U kunt ook telefonisch of per mail contact opnemen met Stichting Achter de Regenboog.
Uw andere (kind)eren
De dag van het afscheid
Niet alleen u neemt afscheid van uw kind, ook uw andere kinderen nemen afscheid van hun broer of zus. Voor hen is het belangrijk dat ze weten wat er op de dag van het afscheid gaat gebeuren. Veel kinderen hebben nog nooit van heel dichtbij meegemaakt wat er gebeurt als iemand wordt begraven of gecremeerd. Dan helpt het als ze weten hoe de dag ongeveer zal gaan.
Bij het afscheid aanwezig
Voor uw andere kinderen is het uiteraard ook belangrijk dat ze bij het afscheid aanwezig zijn. En ook als u nog heel jonge kinderen heeft, neem ze toch mee. Misschien zijn ze nu nog te jong om te begrijpen wat er aan de hand is, later zullen ze willen weten of ze er die dag bij waren. Voor hen is dit helpend, zelfs jaren na het afscheid.
Eventueel opvangen van uw jonge kinderen
Zorg bij jonge kinderen ervoor dat er een vertrouwd iemand is die hen eventueel kan opvangen tijdens de dienst (bijv. als ze even naar buiten willen of naar het toilet moeten). Neem tekenspullen mee, klein speelgoed én geef uw kind zijn favoriete knuffel mee.
Gang laten gaan
Het is niet erg als het uw kinderen niet lukt om de hele dienst stil te zitten. Ze mogen gerust even lopen of dansen op een liedje. Vaak zorgt het er juist voor dat het ijs breekt.
Een plekje om terug te trekken
Voor jonge kinderen is het ook fijn als er in de ruimte een plekje is waar ze bijv. even mogen tekenen of kleuren. Dan zijn ze toch betrokken, maar kunnen ze zich toch even op hun manier terugtrekken.
Bijgedragen aan het afscheid
Ook voor kinderen geldt dat het hen helpt in het rouwproces als ze zelf iets hebben bijgedragen aan het afscheid. Dat kan van alles zijn: ze kunnen iets getekend hebben, muziek hebben uitgezocht, een gedichtje voorlezen (of inspreken zodat het wordt afgespeeld tijdens de dienst) of helpen met kaartjes uitdelen. Wat het ook is, geef kinderen een kans om hun bijdrage te leveren aan het afscheid.
Tijdens het afscheid iets vertellen, voorlezen of zingen
Sommige kinderen willen tijdens het afscheid iets vertellen, voorlezen of zingen. Geef ze de mogelijkheid om hier op het laatste moment nog van af te zien. Soms durven kinderen op het moment zelf niet, ook niet als er iemand bij is. Als u dit voorziet kunt u het verhaal of gedicht ook van tevoren opnemen en als een geluidsopname afspelen tijdens de afscheidsdienst.
Een goede vriend of vriendin aanwezig voor de oudere kinderen
Houd ook oudere kinderen, vooral pubers, in de gaten. Zij stellen zich vaak wat onafhankelijker op, waardoor ze soms wat alleen komen te staan. Het kan voor hen heel belangrijk zijn dat er een goede vriend of vriendin aanwezig (en in de buurt) is op tijdens het afscheid.
Uw andere kind(eren)
Na het afscheid
Ook kinderen worstelen vaak met de grote waarom-vraag: waarom is dit gebeurd? Had niet iemand mijn broer kunnen redden? Kinderen hebben veel vragen waarop niet altijd antwoord is. Wees eerlijk in wat u vertelt, ook als u het antwoord niet weet. Kinderen hoeven niet altijd een antwoord, het is ook al fijn dat ze de vraag mogen stellen en dat ernaar wordt geluisterd.
Voorspelbaarheid van momenten weer oppakken
Kinderen hebben behoefte aan regelmaat en voorspelbaarheid. Daarom is het goed om na de uitvaart de regels en afspraken thuis weer op te gaan pakken. Dat hoeft niet ineens en tegelijk. Probeer de momenten van samen eten, het naar school gaan, sporten en bedtijden weer te hanteren. De voorspelbaarheid geeft kinderen weer structuur en houvast.
Uitstellen van rouw bij uw kinderen
Kinderen en jongeren stellen hun rouw vaak een tijd uit. Zij hebben het nodig om eerst weer door hun vertrouwde regelmaat op te pakken: naar school gaan, sporten, spelen en ontspannen met vrienden. De impact van het verlies is te groot om alle gevoelens die daarbij horen al direct toe te laten. Voor de één duurt het een paar weken, voor de ander maanden voordat er ruimte is om het verdriet toe te laten.
Rouw is meer dan verdriet
Rouw is veel meer dan alleen verdriet voelen. Voor kinderen en jongeren voelt het vaak meer als een enorme warboel in hun hoofd. Ze voelen van alles door elkaar. Naast verdriet kan dit zijn: boosheid, schuld, schaamte, eenzaamheid, angst, maar ook soms opluchting en onverwachts intense blijdschap. Het helpt hen als ze weten dat al deze gevoelens normaal zijn en geuit mogen worden.
Laat uw eigen verdriet zien
Hierbij helpt het ook als uw kind uw eigen verdriet ziet. Daardoor leren ze dat het niet erg is om je verdriet te laten zien, en dat het u als ouder niet verdrietiger maakt als ze hun verdriet uiten. Door verdriet te uiten, kun je het ook samen delen. En dat hoeft niet altijd met tranen of woorden, dat kan ook met een knuffel of een arm om je schouder.
Emoties kun je kwijt met verschillende mogelijkheden
Praten is niet altijd de fijnste manier voor kinderen en jongeren om zich te uiten. Emoties kun je ook kwijt met buiten voetballen, het schrijven van een gedicht, muziek maken, hard meezingen met het lievelingsnummer van je broer of zus, dansen, knutselen, enzovoorts. Waar het om gaat is dat het kind mogelijkheden heeft om zijn of haar gevoelens te uiten, en dat dit er mag zijn.
Afspraken voor het delen van foto's op social media
Jongeren zoeken eerder leeftijdgenoten op om hun verdriet mee te delen. Dat lukt niet altijd, soms voelen ze zich ook heel erg onbegrepen, vooral als het overlijden van hun broer of zus al langere tijd geleden is. Vaak delen ze hun gevoel ook op social media. Het is fijn om samen goede afspraken te maken over wat er op social media mag (bijv. wel/geen foto’s). Het is niet voor iedereen in het gezin even prettig om foto’s terug te zien via social media. En soms posten jongeren iets uit emotie waar ze een dag later spijt van hebben.
Een gedenkplek
Voor uw kinderen is het fijn dat er in huis een gedenkplek is voor hun overleden broer of zus. Of dat nu een foto is aan de muur of een gedenkplekje in de kamer. Zorg er wel voor dat er ook foto’s hangen van uw andere kinderen. Zo voelen ze zich niet ‘vergeten’.
In contact met anderen
Voor kinderen en jongeren zijn er ook mogelijkheden om in contact te komen met anderen die hetzelfde hebben meegemaakt, bijvoorbeeld via een oudervereniging. Er zijn ook scholen die een groepsprogramma hebben voor leerlingen die een ouder, broer of zus zijn verloren.
Professionele hulp voor uw kind
Wanneer is het nodig dat een kind professionele hulp krijgt? In eerste instantie is het belangrijk dat uw kind(eren) een veilige en steunende omgeving hebben, dat de school, vrienden, familie en de sportclub ze opvangt en oog voor ze heeft. De meeste kinderen en jongeren voelen zich buiten het gezin om dermate gesteund dat ze op hun eigen manier en eigen tempo de draad weer oppakken. Dan is professionele steun niet nodig. Toch kan er een moment komen dat professionele steun een aanvulling is op de steun uit de omgeving. Bijvoorbeeld als uw kind zich steeds meer isoleert, niet graag thuis is en vaak van huis is, niet geconfronteerd wil worden met alles wat met hun overleden broer of zus te maken heeft, geen steun vindt bij vrienden of een betrokken leerkracht op school. En twijfelt u, of uw kind rouwt op een manier die past bij de leeftijd en de situatie, consulteer dan een rouwdeskundige voor kinderen en jongeren (zie ook: mensen die u helpen – rouwbegeleiding).
